tekst: Marta Matysiak, logopeda
Rozwój mowy dziecka to proces pełen wyzwań i radości. Sprawdź, jakie są etapy rozwoju językowego, kiedy dziecko powinno mówić pierwsze słowa i jakie sygnały mogą sugerować potrzebę konsultacji z logopedą.
Rozwój mowy dziecka to długotrwały proces, który zaczyna się jeszcze przed urodzeniem i trwa do wieku szkolnego. Rodzice często zastanawiają się, jak i ile dziecko powinno mówić na poszczególnych etapach swojego rozwoju.
0 – 1 rok życia
Jest to okres melodii. Maluch spędza ten czas głównie z rodzicem, od którego uczy się adekwatnych zachowań komunikacyjnych.
Dziecko w tym czasie zwykle:
- głuży (ok. 3 miesiąca życia) – wydaje z siebie gardłowe dźwięki, popiskuje, płacze, pojawia się pierwszy uśmiech,
- gaworzy (4 – 9 miesiąc życia) – powtarza te same sylaby, początkowo pojedyncze (BA, MA), które z czasem wydłużają się do sekwencji dźwięków (BABABA, MAMAPAPA).
Ważne:
- Dziecko gaworzy w odpowiedzi na aktywność werbalną otoczenia!
- Po swojej „wypowiedzi” oczekuje reakcji mamy lub taty!
- Aby gaworzyć, dziecko musi słyszeć!
Dodatkowo:
- W okolicach 1. urodzin rozumie proste polecenia („Gdzie piłka?”, „Daj misia”),
- Reaguje na swoje imię,
- Wskazuje palcem przedmioty, które chce dostać (ok. 9 miesiąca),
- Próbuje nowych pokarmów, stara się jeść samodzielnie,
- Wypowiada pierwsze słowa (ok. 1. urodzin): mama, baba, tata.
1 – 2 rok życia
To okres wyrazu. Maluch już wie, na czym polega komunikacja, i próbuje porozumieć się ze swoim otoczeniem różnymi sposobami:
- Powtarza coraz więcej słów, w tym onomatopeje (brum brum, hau hau) i proste wyrazy (nie ma, nie, nu nu). Wyrazy mogą być uproszczone, ponieważ maluch nie wypowiada jeszcze wszystkich głosek.
- Rozumie coraz więcej prostych poleceń,
- Łączy wyrazy w proste połączenia, np. „Mama nie!”, „Lala tam!”,
- W okolicach 2. urodzin pojawia się pierwsze zdanie, często zawierające onomatopeje: „Tata am am”, „Lala hop hop”.
- Pojawia się odmiana rzeczownika (np. „Nie ma taty!”),
- Kompensuje gestami to, czego jeszcze nie potrafi nazwać.
Ważne:
- Dwulatek wypowiada średnio 270 słów (wliczając onomatopeje).
2 – 3 rok życia
Jest to okres zdania. Dziecko bawi się coraz chętniej z innymi dziećmi, naśladuje ich zachowania i zwroty. Jego mowa rozwija się bardzo intensywnie, choć mogą pojawiać się błędy gramatyczne. Dziecko:
- Powtarza krótkie piosenki i wierszyki,
- Konstruuje coraz dłuższe zdania,
- Zaczyna używać spójników: i, a, bo, żeby.
Ważne:
- Mowa trzylatka powinna być zrozumiała dla otoczenia.
- Dziecko może jeszcze zamieniać głoski sz, rz, cz, dż oraz s, z, c, dz na ś, ź, ć, dź, a głoskę r na l.
- Bliżej 3. urodzin dziecko powinno mówić o sobie w 1. os. l. poj. („JA”) i używać czasu przeszłego. Utrwalenie formy „JA” powinno zakończyć się do końca 3. roku życia.
3 – 7 rok życia
Jest to swoisty okres rozwoju mowy dziecka, w którym wzbogaca się jego słownik bierny i czynny. Dziecko:
- Rozumie wszystkie pytania i zadaje je z zachowaniem zasad gramatyki,
- Rozumie przyimki: na, pod, do, obok, przed/za, między, nad (ostatni pojawia się ok. 5. roku życia),
- Potrafi przyswoić od 4 do 8 informacji z polecenia, co oznacza, że rozumie złożone instrukcje, także z odroczeniem w czasie (np. „Zanim narysujesz kotka, posprzątaj ze stołu”).
Pod koniec tego okresu dziecko chętniej opowiada, przywołuje z pamięci wydarzenia i porównuje je do obecnych. Tworzy żarty, rozumie je i potrafi bawić się w role, zmieniając ton głosu. Realizuje poprawnie wszystkie głoski języka polskiego.
Alarmujące sygnały:
- Dziecko nie odpowiada uśmiechem na uśmiech,
- Nie gaworzy,
- Jego zabawa nie rozwija się lub jest nietypowa,
- Zapomina słowa, które wcześniej znało,
- Z opóźnieniem zdobywa kolejne etapy rozwoju mowy,
- Po 3. roku życia mówi w sposób niezrozumiały dla otoczenia,
- W przedszkolu mówi tylko z wybranymi osobami, choć w domu komunikuje się normalnie,
- W wieku szkolnym nie realizuje poprawnie wszystkich głosek.
Co możesz zrobić?
- Baw się naprzemiennie! Czekaj na reakcję dziecka, nie zagaduj go.
- Czytaj! Wybieraj książki dostosowane do poziomu rozwoju dziecka. Pokazuj, opowiadaj, powtarzaj nazwy przedmiotów.
- Angażuj w prace domowe! Nawet proste czynności są okazją do nauki nowych słów. To prawda – szybciej rozpakujesz zmywarkę sama, ale (!) prace domowe to doskonała okazja do nauki słów! – Ile razy powtórzysz słowo: nóż przy wyciąganiu przez malucha sztućców?
- Unikaj ekranów do 2. roku życia i u dzieci z trudnościami w mowie. Nadmierny dostęp do ekranów przeciąża układ nerwowy. To, że dziecku sąsiada bajki nie zaszkodziły, nie znaczy, że Twojemu też nie zaszkodzą!
- Zamiast ekranów: daj dziecku piasek kinetyczny, przekładaj fasolki do butelki, bawcie się ciastoliną, pozwól dziecku drzeć kolorowe kartki papieru.
- Modeluj! Jeśli dziecko mówi niepoprawnie, podawaj mu właściwą formę, najkrótszą, ale bez krytyki.
- Nie mów: powiedziałeś źle! Powtórz jeszcze raz! Wyraźnie! W ten sposób osiągniesz efekt odwrotny do zamierzonego!
- Podawaj nazwy, przypominaj szeptem, spraw, żeby Twoje dziecko miało moc sprawczą!
Mity:
- Chłopcy nie mówią później z natury.
- Dwulatek mówi w sposób funkcjonalny.
- „Pójdzie do przedszkola, to się nauczy” to mit. Eksponowanie na język jest korzystne, ale dziecko w przedszkolu może czuć się zagubione, jeśli nie umie wyrazić swoich potrzeb. Pomyśl jak się czuje w przedszkolu dziecko, które nie potrafi poprosić o picie lub dołączyć do zabawy? Czy Pani w przedszkolu ma możliwość skupić się tylko na jednym dziecku?
- Komunikacja alternatywna i wspomagająca nie opóźnia mowy werbalnej.
